Bytomski Model Dostępnego Mieszkalnictwa i rozwój inicjatyw społecznych – to główne moduły projektu pilotażowego w zakresie rewitalizacji, jaki nasze miasto realizowało przy wsparciu Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju. Projekty pilotażowe realizowane są także w Łodzi i Wałbrzychu. Pilotaż rewitalizacji to modelowe działania, będące swego rodzaju testem na rozwiązanie problemów występujących na obszarach zdegradowanych. Podobne problemy występują w całym kraju, niemniej miasta są różne, dlatego do pilotażu wyznaczono najbardziej zdegradowane miasta znajdujące się w odmiennych regionach kraju: na Górnym Śląsku, Dolnym Śląsku i w centralnej Polsce. Działania podejmowane w ramach pilotażu rewitalizacji, w założeniu miały być niestandardowe, innowacyjne. Takie, których jeszcze żadne miasto nie zastosowało.

Na działania bytomskie przeznaczono 5 mln zł. Pochodzą one z Unii Europejskiej z Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna.

Do pilotażu Bytom został zaproszony w listopadzie 20015 roku. Od tego czasu pracowano nad koncepcją projektu pilotażowego, a jednocześnie – nad Gminnym Programem Rewitalizacji. Umowa na pilotaż rewitalizacji została podpisana w grudniu 2016 roku.

Przypomnijmy podstawowe działania, które wypracowano, zgodnie z zapisami umowy:

Gminny Program Rewitalizacji. Bytom 2020+

27 lutego 2017 r. GPR został przyjęty przez bytomskich radnych. Znajduje się na liście programów rewitalizacji województwa śląskiego. GPR został stworzony po to, żeby skutecznie i sprawnie przejść proces rewitalizacji. Poza tym, bez niego Bytom nie mógłby ubiegać się o pieniądze unijne w ramach Obszaru Strategicznej Interwencji (OSI).To najważniejszy dokument, jaki powstał w mieście w ciągu ostatnich kilku lat. Wyznacza kierunek rozwoju i ścieżki, jakimi powinno miasto podążać, by wyjść z kryzysu. Wskazuje, z jakich źródeł powinny być finansowane działania, ustala też, jakie działania są najpilniejsze na danym obszarze.

Wzmocnienie zdolności instytucjonalnej Bytomia do przeprowadzenie działań rewitalizacyjnych

W umowie pomiędzy Urzędem Miejskim w Bytomiu a Ministerstwem Inwestycji i Rozwoju jest zapis, w myśl którego należało wyłonić z grona pracowników Urzędu Miejskiego i miejskich jednostek grupę ludzi, wyposażyć ich w odpowiednią wiedzę, powierzyć zadania, a następnie obarczyć odpowiedzialnością za ich realizację.

Takie działanie funkcjonuje w pilotażu, jako Wzmocnienie zdolności instytucjonalnej miasta Bytomia do przeprowadzenia działań rewitalizacyjnych.

Pracownicy Urzędu Miejskiego w ciągu dwóch lat uczestniczyli w szeregu szkoleń dotyczących rewitalizacji. Brali udział również w wizytach studyjnych w innych miastach w Polsce, żeby zobaczyć, jak one radzą sobie z rewitalizacją, zwłaszcza w społecznym aspekcie. Do rozmów o rewitalizacji zapraszali nas przedstawiciele: Łodzi, Wałbrzycha, Wrocławia, Gdańska, Torunia, Lublina, Cieszyna, Gdyni czy Słupska.

To cenne doświadczenia. Jesteśmy pod wrażeniem wrocławskiego Nadodrza, łódzkiego Księżego Młyna, gdyńskiego Laboratorium Innowacji Społecznych czy Biura Toruńskiego Centrum Miasta (czyli specjalnego zespołu odpowiedzialnego za zarządzanie toruńską Starówką). My również służyliśmy radą przedstawicielom innych miast. Bielsko-Biała pytała nas, jak prawidłowo przeprowadzić delimitację, a Żyrardów o zagospodarowanie terenów wokół rzeki (na przykładzie Bytomki).

Bytomski Model Dostępnego Mieszkalnictwa

Jednym z głównych problemów w Bytomiu jest budownictwo mieszkaniowe. Z jednej strony mamy deficyt mieszkań, z drugiej – bardzo dużą liczbę pustostanów. Wspólnie z przedstawicielami ministerstwa ustaliliśmy, że taki problem dotyczy niemal każdego miasta w Polsce. W ramach pilotażu rewitalizacji zobowiązaliśmy się do wypracowania modelu rozwoju budownictwa z wykorzystaniem istniejącej tkanki mieszkaniowej, jednocześnie przy zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań technicznych i finansowych.

Powstały dwie publikacje, które Bytom zaproponował innym miasto w Polsce. „Pustostan do zagospodarowania. Długoterminowe możliwości inwestycyjne w mieszkalnictwie w Bytomiu” na podstawie koncepcji Bytomskiego Modelu Dostępnego Mieszkalnictwa. Zawiera on szereg przykładów, jak zagospodarować zasób mieszkaniowy dostarczając lokatorom niedrogich mieszkań, a przy okazji ratując budownictwo komunalne. W publikacji zaprezentowano m.in. model mieszkania dla seniorów (w centrum miasta, naszpikowanego elektroniką, by senior czuł się bezpiecznie), mieszkania dla młodych (zasiedlanie dawnych lokali użytkowych) czy bezgotówkową sprzedaż mieszkań (budynków) w zamian za remont innych lokali znajdujących się w zasobach miejskich. Drugą publikacją opracowaną w ramach dostępnego mieszkalnictwa jest „Kamienice i lokale do remontu. Oferta inwestycyjna dla obszaru pilotażowego w zakresie rewitalizacji”. To zbiór 44 budynków w centrum miasta, dla których została opracowana dokumentacja techniczna i zalecenia konserwatorskie w przypadku remontu. Takiej publikacji nie ma żadne inne miasto w Polsce. W trakcie Forum Inwestycji Mieszkaniowych i Nieruchomości (wrzesień 2018) z uznaniem wyrażali się o niej przedsiębiorcy z branży deweloperskiej.

Rozwój inicjatyw społecznych

Rewitalizacja w perspektywie unijnej 2014 – 2020 to przede wszystkim poprawa jakości życia osób wykluczonych. Ma ona polegać na wskazywaniu drogi, jak wyjść ze stanu kryzysowego, ograniczyć pomoc finansową, z jakiej przez lata korzystały osoby wykluczone społecznie i dać odpowiednie narzędzia do zmiany dotychczasowego życia.

Przedstawiciele instytucji unijnych podkreślają – w ciągu najbliższych kilku lat miasta muszą wypracować mechanizmy wyciągania ludzi ze stanu kryzysowego, wdrożone w tej perspektywie projekty muszą by skonstruowane w taki sposób, by realizowane były przez następne lata, już bez unijnej pomocy.

W ciągu ostatnich dwóch lat w Bytomiu odbyło się wiele konsultacji społecznych, a projekty do Gminnego Programu Rewitalizacji konstruowane były w ten sposób, by działania inwestycyjne wiązały się z projektami społecznymi. Warto wspomnieć tu chociażby o Centrum Integracji Społecznej, Bytomskim Centrum Kultury czy siedzibie dawnego Ula. Po remoncie budynki te będą służyły lokalnej społeczności. Będą to miejsca integracji międzypokoleniowej, spędzania wolego czasu, czy zdobywania umiejętności zawodowych. Wiele remontów w dzielnicach (np. w Bobrku) zrealizowanych zostanie z udziałem osób oddalonych od rynku pracy. Remontując lokale czy porządkując otoczenie wokół budynków osoby te będą uczyć się zawodu pod okiem specjalistów.

Wdrożyliśmy również narzędzia zapisane w umowie pilotażowej. To m.in. fundusz regrantingowy, który dawał możliwość pozyskania dotacji na działania inwestycyjne, związane z poprawą najbliższego otoczenia, i społeczne, dające możliwość zacieśniania kontaktów międzyludzkich. Zgłosiło się bardzo dużo chętnych. Dzięki funduszowi regrantingowemu odsłonięto m.in. historyczne szyldy przy ul. Mickiewicza, licealiści IV LO odnowili sobie ogród przy boisku, a młode mamy zorganizowały spotkania, w trakcie których wymieniały się wiedzą o wychowaniu niemowląt. Przypomnijmy, że koncepcja funduszu regrantingowego, wypracowana wraz z bytomskimi organizacjami pozarządowymi, znalazła się w Krajowym Centrum Wiedzy o Rewitalizacji.

Najwięcej emocji wzbudził ogłoszony w dziesięciu kategoriach ogólnopolski konkurs na pomysł na innowacje społeczne. Zwycięzca w każdej kategorii otrzymał 10 tys. zł. Konkurs sam w sobie był innowacyjny, bo była to prawdopodobnie jedyna w Polsce sytuacja, kiedy miasto (ze środków unijnych) zapłaciło za pomysł czyli własność intelektualną.

Produkty pilotażu

Mówiąc o działaniach pilotażowych, warto wspomnieć także o badaniach, które miały odpowiedzieć na pytania, czy młodzi ludzie zechcą zamieszkać w Bytomiu? Dlaczego przedsiębiorcy niezbyt chętnie tu inwestują? Co zrobić, by klasa kreatywna wiązała z naszym miastem przyszłość? Ankieterzy wyłonionej w przetargu firmy dotarli do mieszkańców obszarów rewitalizacji, przedsiębiorców ze Śląska, a także absolwentów śląskich uczelni.

Przebadani zostali też mieszkańcy podobszarów rewitalizacji, uprawnieni do korzystania z zasobu mieszkaniowego gminy, obecni najemcy, a także osoby oczekujące na mieszkania komunalne i socjalne. Bytomianie, którzy korzystają z usług Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie i Powiatowego Urzędu Pracy zapytani zostali o to, czy korzystają z programów zapobiegających wykluczeniu społecznemu.

Na podstawie tych badań można było m.in. zacząć prace nad Bytomskim Modelem Dostępnego Mieszkalnictwa

Innym produktem pilotażu, zamieszczonym w Krajowym Centrum Wiedzy o Rewitalizacji, jest publikacja ”Publiczne, komercyjne i filantropijne źródła finansowania projektów rewitalizacyjnych”. Mogą po nią sięgnąć  wszyscy, którzy chcą starać się o dotacje na realizacje różnego rodzaju projektów. Podręcznik zawiera podpowiedzi, jak sięgać po pieniądze nie tylko z puli unijnej. Opisane są w nim m.in. grupy przedsięwzięć rewitalizacynych i mechanizmy, w jaki sposób i z jakich źródeł należy skorzystać, by je zrealizować. Poradnik zawiera również podpowiedzi, jakich błędów należy unikać począwszy od przygotowania projektu, przez pozyskanie konkretnego dofinansowania, aż do jego realizacji. Poradnik dostępny jest dla każdego w wersji elektronicznej.